‘De sociale kwestie is terug op de agenda’

Het nieuwe economische marktdenken dateert van ver terug en het berust eigenlijk op een misverstand, analyseert de Britse historicus Tony Judt (1948 – 2010) in zijn gedreven intellectueel testament. Economen van de University of Chicago, de ‘Chicago boys,’ hadden grote invloed op de revolutie van Margaret Thatcher en Ronald Reagan, waarin de overheid van de oplossing, het met alle macht terug te dringen probleem werd.

Chicago Boys als Lud­wig von Mises, Friedrich Hayek, Joseph Schumpeter, Karl Popper en Peter Drucker, allen immigranten uit Midden-Europa, waren sterk beïnvloed door de Europese crisis en trokken volgens Tony Judt de ver­keer­de lessen uit het nazisme: zij constateerden het falen van links en meenden dat liberalis­me en de ‘open society’ moesten worden beschermd door de staat buiten het economische leven te hou­den. Het idee dat demo­­cratisch socialisme een groot kwaad is werd in de Verenigde Staten een religie en elke poging de rol van de staat te vergroten stuit op enorme weerstand.

Verliezers

Ner­gens is zo consequent ge­werkt aan het af­breken van sociale wetgeving en toezicht op het bedrijfs­leven als in Engeland en Ameri­ka, waar het alle­­maal veel slechter is dan op het Europese continent, gekeken naar kinder­sterfte, levens­ver­wachting, crimi­naliteit, gevangenisbevolking, psychische stoornissen, werk­loos­heid, overgewicht, slechte voeding, tiener­zwan­ger­­schappen, druggebruik, schulden en angst. De verworvenheden van de 20ste eeuw hadden, schrijft Tony Judt, nou juist het doel de verliezers van de maatschappij trots en zelfrespect te brengen.

Wie geloofde er na 1945 nog in de markt? Het heeft lang gewerkt: ‘Trust, cooperation, progres­sive taxa­tion and the interventionist state’ brachten ‘security, prosperity, social services and greater equali­ty.’ De welvaarts­staat beschermde de burgers tegen tegenslag en uitbuiting en sociale uitgaven beheers­ten rond 1980 de begrotingen. De overheid werd vertrouwd. Een nieuwe naoorlogse gene­ratie had echter geen bood­schap aan de hervormingen van eerdere generaties. Wat was bereikt ging voelen als beper­king van indi­vi­duele vrijheden en ontplooiings­mogelijkheden. Verwachtingen van overheid en samen­leving werden eisen.

Conservatieve terugslag

Zo kwam de terugslag. ‘The narcissism of student move­ments, new Left ideo­logues and the popular culture of the ‘60s generation invited a conservative back­lash.’ Het is sinds de jaren tachtig helemaal mis, stelt Tony Judt: nastre­ven van eigenbelang, neerkijken op de publieke sec­tor, geloven in eindeloze groei en mikken op korte­termijn winsten; mensen trekken zich terug in gated commu­ni­ties en vitale diensten zijn geprivatiseerd en wor­den ver­waar­loosd: ze zijn vitaal, dus de over­heid lost het op als het fout gaat. ‘Politically speaking, ours is an age of the pygmies.’

Politici staan ner­gens meer voor. ‘Twittering back to their audience its own fears and prejudices, they are relieved of the bur­den of leader­ship or initiative.’ Burgers zien dat autoriteiten worden beheerst door krachten groter dan zij zelf. ‘We have entered an age of fear,’ maar terwijl we de risico’s bevechten die we denken te begrij­pen: ter­ror­isten, immigranten, werkloosheid en criminaliteit, zijn de echte bronnen van onveilig­heid moeilijk­er te grijpen: klimaatverandering, het einde van de grote machten en de resulterende ‘kleine oorlogen’ en col­lec­tieve politieke onmacht bij verre conflicten met een grote lokale impact.

Naderende catastrofe

Ons gevoel van een naderende catastrofe moet tot actie aanzetten. Op dilem­ma’s, voortkomend uit globa­­li­sering, ‘an updating of the high modernist faith in technology and rational management,’ kan al­leen de overheid antwoorden geven en dat kan zónder onze vrij­heid te bedreigen. ‘The choice will no long­­er be between the state and the market, but between two sorts of state.’ We missen ‘a moral narra­tive: an internally coherent account that ascribes purpose to our actions in a way that transcends them.’

Om serieus te worden genomen moet the Left zijn stem terug­vinden. Er is heel veel om boos over te zijn maar ‘the reduction of inequality must come first.’ ‘…any society can (easily) descend into Hobbes­ian nightmares of unrestrained atrocity and violence… if social demo­cra­cy has a future, it will be as a social democracy of fear…’ Links moet nu, stelt Tony Judt in zijn laatste boek, terugkijken en conser­veren wat goed was aan de twintigste eeuw. ‘The social question is back on the agenda.’ © Anjo Roorda

Tony Judt: Ill Fares the Land. A Treatise On Our Present Discontent. London 2010