‘Nee zeggen tegen Trump is niet genoeg’

Trump als president had de Canadese schrijfster en activiste Naomi Klein (1970) niet voorspeld en nog minder gewild (ze steunde de progressieve Bernie Sanders) maar verklaren kan ze het als geen ander. Trump is de exponent van wat ze in twee eerdere boeken beschreef: No Logo (1999) over de opkomst van branding, het merkendenken en The Shock Doctrine (2007), over (ondertitel) The Rise of Disaster Capitalism.

Trump is branding in persoon: sinds het televisieprogramma The Apprentice, ‘a kind of capitalist burlesque’ waar­­­in verliezers worden afgestraft en alles draait om product placement, verkoopt hij slechts zijn naam, een holle mythologie bouwend waarin het meer nog dan om goud, draait om wat Klein noemt straf­feloos­heid. In The Shock Doctrine beschreef zij daarna het geweld­dadige, systematische misbruik van publieke desoriëntatie na collec­tieve shocks als oorlogen, coups, terroristische aanvallen, economische crises en natuurrampen, erop gericht een radicaal rampenkapita­lisme door te drukken.

Nu bijna alles is gepriva­tiseerd eigent Trump zich met zijn entou­rage van kleptocraten in een serie shocks, begeleid door mediaspektakel, de laatste publieke middelen toe. ‘The goal is all-out war on the public sphere and the public interest, wheth­er in the form of antipollution regulations or pro­grams for the hungry.’ Ongeremde vrij­heid en macht voor ondernemin­gen komen ervoor terug. Om de nieuwe shockpolitiek te weerstaan wil Klein be­grijpen hoe die werkt en wie hij dient en een alter­natief verhaal ontwikkelen: nee zeggen is niet ge­noeg.

Erger is onderweg

Met Trump is het wachten op nieuwe, grotere shocks. Voor die momenten houdt hij verdere anti­democra­ti­sche maatregelen gereed. Als iets groots en slechts optreedt dat we nog niet begrij­pen, zo­als terro­ris­tische aanslagen in Parijs (2015) en de Brexit (2016), biedt dat machthebbers openingen. Ma­cron riep de noodtoestand uit; May koos voor deregulering, lagere belastingen voor rijken en ingelaste verkiezingen voordat burgers de gevolgen konden voelen. Erger is onderweg: terwijl de kli­maat­­­klok bijna midder­nacht slaat (klimaatrampen, analyseert Klein, treffen eerst de armsten in de we­reld en de rijk­sten trekken zich terug in hun Green Zones) is Trump gebaat bij een hoge olieprijs: diens ‘collusion with the fossil fuel sector is the conspiracy hiding in plain sight.’ Vooral oorlog maakt olie duur.

Naomi Klein schetst een cynische wereld waarin voor de ‘Davos Class’ de massa niet telt, neo­liberalis­me inhalig het publiek belang afbreekt en overheden nergens geld voor hebben, behalve voor het redden van falende banken. 11 September 2001 bracht tweedeling; een groot deel van de pro­gres­sieve kant raakte het spoor bijster en liet terrein braak liggen. ‘Politics hates a vacu­um; if it isn’t filled with hope, someone will fill it with fear.’ ‘(A) foul mood’ komt over de wereld, die ons leert nooit de kracht van de haat te onder­schat­ten en van het verlangen te heersen over ‘de ander’. Aan veel van de huidige crises ligt het idee ten grond­slag dat mensen inwissel­baar zijn en de aarde een wegwerpartikel.

Onze inner Trump bestrijden

Het overleven van de mensheid staat op het spel. Trump is een spiegel voor de VS en voor de we­reld. We bestrijden onze inner Trump, waarin we onze aandachtsboog beper­ken tot 140 tekens, ‘volgers’ verwarren met vrienden en ons­zelf zien als merk op een markt in plaats van burgers in een gemeenschap die alle talenten nodig heeft. Het verlangen blijft naar communicatie en connectie, ziet Klein, en dat geeft hoop. Onszelf verbeteren, verleden onrecht goedmaken, onze relaties herstellen met elkaar en met de planeet: dat is ‘the bedrock of shock resistance.’

Om de wereld te veranderen moeten we zelf veranderen, niet bang zijn voor grote woorden als herver­deling en herstel (reparation) en een gezamenlijke agenda ontwikkelen als de grote Yes: het om­ge­keerde van de Shock Doctrine, ‘a People’s Shock, a blow from below’. Solidariteit in plaats van angst en chaos. Alleen een gedurfde progres­sieve agenda van gebundelde krachten gericht op her­verdeling biedt echte antwoorden.

De klimaatcrisis biedt een unieke gele­gen­­heid voor sociale en econo­mische veran­der­ing, ‘building happier, healthier communities’. Het werkt: ze zag hoe de Sioux Obama ertoe be­wo­gen een pijplijn af te blazen en toen ze alle soorten Canadezen bijeenriep praatten die twee dagen vol over ‘care’ en ‘caretaking’: een ware ‘shift of values’, na te lezen in The Leap Manifesto – A Call for a Canada Based on Caring for the Earth and One Another, dat oproept tot een bottom-up ver­nieuw­­ing van de democratie. Een hoopvolle Klein sluit af: ‘Now is the time for boldness. Now is the time to leap.’

Naomi Klein: No Is Not Enough. Defeating the New Shock Politics. London 2017