Voettocht door bevrijd Afghanistan langs Warlords en mijnenvelden

Rory Stewart maakt een voettocht door de regio: deze keer Afghanistan, vlak na de val van de Taliban. De militair, politicus, schrijver, hoogleraar, diplomaat en vice-gouver­neur in Irak (en later ook parlementslid en kandidaat-burgemeester van Londen en kandidaat-premier), voelt zich ongemakkelijk bij zijn gevoel een avontuur te beleven. ‘… my sense that I was on an adventure seemed self-indulgent in the context of the war. I found it diffi­cult to write about the risk of being killed. I wrote ‘one’ in stead of ‘I’ as though I was shying away from myself.’

In een voettocht van duizenden kilometers ontbrak als schakel nog Afghanistan. Levensgevaar­lijk, werd hem steeds gezegd, niet doen, maar Rory Stewart gaat door de Afghaanse winter, als een sumo worste­laar door een dikke sneeuwlaag en dicht langs paaltjes die mijnenvelden markeren. Overal zijn Kalas­­h­­ni­kovs, nu gebruikt door Afghanen om de Amerika­nen te steunen. Het Taliban regiem is net geval­len, in­eens is alles anders en de hem opge­drongen beveiligers vertellen dat hij een Amerikaanse militair is. Is dat wel een goed idee? ‘It’s a great idea. Now they are frigh­tened. I told them that your wal­king stick was a beacon for summon­ing helicop­ters.’

Zwerver tussen Warlords

Altijd vindt hij eten en onder­dak, soms tussen vele ande­ren op de vloer van een primitieve moskee. Vaak is zijn gast­heer een warlord, zoals Ismail Khan, die de oorlog in 1979 was begonnen met het doden van honder­den Russische adviseurs en hun families en die, net zes weken tevoren, Herat had veroverd op de Taliban. Razendsnel heeft Khan zich de taal aange­leerd van ‘interna­tio­nal terror­ism, narcotics, organized crime and proliferation of weapons of mass des­truc­tion.’

Stewart volgt de reis­beschrijving van Babur, de zestiende eeuwse stichter van de Mughal dy­nas­tie die hem voor­ging, loopt zonder gedetailleerde kaart, om niet voor spion te wor­den versleten en plant de route aan de hand van overlevering en van aanwijzingen in termen van dagen gaans. Een enor­me mastiff kiest hij als metgezel. Hij komt door spookdorpen waar de Taliban heeft gemoord. Omdat hij dood kan gaan schrijft hij zijn ouders. ‘I was more of a tramp than a mystic, but as I wrote I felt at peace. I wrote to my parents about the moments on the way which seemed to have a deep, uni­fied relation to my past.’

Niet te vertalen woord van de profeet

Veel Afghanen weten nauwelijks of niet wat het World Trade Center was of waarom hun land is gebom­bar­deerd. Buitenlandse journalisten hadden voorspeld dat de Afghanen de Amerikanen zou­den haten maar Stewart ziet vooral dankbaarheid over de val van de Taliban. Niet dat de nieu­we machthebbers er in zijn ogen veel van snappen. Een jaar daarvoor waren ze nog in Koso­vo of Oost-Timor; nu schrijven ze beleids­stukken over een centrale, democratische, multi-etnische, mensenrechten respecte­rende rege­ring zonder kennis te hebben van de 90 procent van de bevolking die buiten woont, waar de hoofdstad geen realiteit is en stamhoofden de dienst uitmaken. Ze zien geen culturele verschillen, hun falen blijft onzicht­baar, niemand neemt verant­woor­­de­lijk­heid en in de ontwikkelde wereld volstaat ‘a charming illusion of action.’

‘In fact their very uselessness benefits them. By avoiding any serious action or judge­ment they, unlike their colonial predecessors, are able to escape accusations of racism, exploi­tation and oppression.’ Premier Blair definieert, gevolgd door het merendeel van de Britse pers, de Islam aan de hand van de Koran zoals hij die begrijpt en zegt te lezen: als een eenduidig en vredelievend boek. Over ‘(t)he dense network of metaphor, poetry and allusions traditionally interpreted with reference to the saying/­Hadiths of the Prophet and long traditions of legal and theological exegesis’ doen ter plekke alleen de meest geleerde mullahs uitspraken. Eigenlijk mag het woord van de profeet niet eens vertaald.

Afghaanse geschiedenis op de Europese markt

Ook dat is impact: de Amerikanen ‘had freed up the antique smuggling market.’ Een archeo­lo­gisch monu­­ment van wereld­betekenis, The Turqoise Mountain in Gor, tot dan feitelijk beschermd door de Taliban, wordt gevonden, opgegraven, geplunderd en verwoest door honderden dorpsbewoners die menen dat archeologen niet weten wat graven is, met hun schepjes en borsteltjes. De brokstukken zijn op weg naar de Europese markt en de geschiedenis van Afghanistan gaat verloren voordat de internatio­na­le gemeenschap in actie komt. Rory Stewart moet toekijken maar hij heeft zelf in de bergen iets gevonden wat hij meent dat zijn gast­heren al hadden. ‘I am tempted to say that I felt that the world had been given as a gift uniquely to me and also equally to each person alone. I had completed walking and could go home.’

Rory Stewart: The Places in Between, London 2004