Gemeenten trekken lessen uit pionierswerk van vrijwilligers

Vierde GHOT-conferentie Basiskwaliteit Natuur, Goirle 18 november 2025. Foto Pix4Profs

Voor de gelukkige organisator van de avond vallen ‘Sinterklaas en Kerst samen’, met zoveel oude en nieuwe bekenden in de zaal: een cadeautje! Het succesvolle concept Basiskwaliteit Natuur (BKN) wordt door 70 betrokkenen van diverse pluimage van alle kanten bekeken, beklopt en beproefd. In BKN gaan nu gemeenten hun rol oppakken, maar het blijkt vooral belangrijk het beste van de bottom-up aanpak te behouden van de in BKN pionierende natuurvrijwilligers.

In een volle raadszaal in een donker Goirle heet organisator Anjo Roorda zeker 25 organisaties welkom, van gemeenten, waterschappen, Brabants Landschap en grondeigenaren tot en met het ministerie, voor wie dit ‘de Brabantse pilot BKN’ is geworden. Basiskwaliteit Natuur moet in landelijk gebied én bebouwd gebied basissoorten terugbrengen door daarvoor de condities te creëren: herstel van biodiversiteit vraagt om verbetering ook búiten natuurgebieden.

De kracht van lokaal

In Goirle, Hilvarenbeek, Oisterwijk en Tilburg brengen vrijwilligers al anderhalf jaar het landschap in kaart, ze maken landschapsanalyses, schrijven projectplannen en betrekken overheden en instanties. Op termijn gaat elke gemeente in Nederland dit oppakken, ‘gemeentebreed en planmatig’, noemt Anjo het graag: rond 2040 moeten we de condities voor basissoorten overal zien. Maar gemeenten leren van het gegeven voorbeeld.

Is ook de drukbezochte conferentie voor Anjo het bewijs van ‘de kracht van lokaal en bottom-up,’ de Goirlese wethouder Willem den Ouden schetst in zijn keynote speech de grotere verbanden, waar aanpassingsvermogen belangrijk is in tijden van opwarming en zeespiegelstijging. We moeten bewegen, houdt hij de stilgeworden zaal voor, daarvoor de ruimte creëren en de juiste richting bepalen. Stop met maatregelen die tegen het natuurlijk systeem inwerken en stimuleer juist de krachten van het systeem!

Urgentie is het codewoord

Willem overhandigt zijn collega-wethouders van Hilvarenbeek, Oisterwijk en Tilburg, alsmede een bestuurder van waterschap De Dommel een levend cadeau dat alle deelnemers meekrijgen: een ginkgo biloba, een Japans notenboompje dat symbool staat voor kracht en een lang leven en daarmee voor de komende samenwerking aan BKN. Na de vrolijke groepsfoto beginnen verspreid door het gemeentehuis vijf workshops.

De workshop van Marieke en Pieter over samenwerkende overheden bepleit in BKN evenwicht tussen bottom-up en top-down werken en: tussen regels en dwang enerzijds en draagvlak anderzijds. Mogelijk biedt de Omgevingswet het geschikte instrumentarium, zoals een gezamenlijk Programma. ‘Urgentie is het codewoord.’ Natuur hoort in de harten van mensen, participatie is onmisbaar en vrijwilligers moeten gekoesterd.

Elkaar wat gunnen

Over die vrijwilligers gaat de workshop van Henny en Tony: de samenwerking met gemeenten is niet altijd gemakkelijk. Daar is wat aan te doen, kaders afspreken bijvoorbeeld, verwachtingen managen, vertrouwen geven. Maar vrijwilligers begrijpen niet altijd hoe een gemeente werkt en overbelasting en verloop onder ambtenaren maakt het voor iedereen lastig. Stilstaan bij het gezamenlijke doel kan helpen, elkaar wat gunnen ook. En beseffen dat iemand zelden honderd procent bereikt en met minder ook blij kan zijn.

De valkuilen in ‘het goede gesprek’ tussen overheden en grondeigenaren, daarover spreekt Monique met een breed gezelschap: niet naar elkaar luisteren, elkaars taal niet spreken, vooringenomenheid, onwetendheid. Tegenover een dienst voor de natuur moet voor de ondernemer erkenning en beloning staan. Het proces is de sleutel tot de inhoud, stelt Monique: samen een weg vinden, elkaars doelen en knelpunten scherp krijgen, respect opbrengen voor elkaars motivatie en: tijd gunnen voor vinden van oplossingen. Het levendige gesprek komt tijd te kort.

Het gebied is verantwoordelijk

Deskundige vrijwilligers Martin en Arjan presenteren een grondige landschapsanalyse van een deel van het grote project Oostflank, waar Basiskwaliteit Natuur veel kan toevoegen. Dat vindt ook procesmanager Theo, die zijn project schetst. Hoe maak je Basiskwaliteit Natuur uitgangspunt voor gebiedsontwikkeling? De gemeente is verantwoordelijk voor de invulling van Basiskwaliteit Natuur, is de stelling, maar met brede instemming maakt Theo daarvan: het gebied is verantwoordelijk, dit doe je samen. Rob, Bas en Hidde zetten hun groep aan het werk met BKN in bebouwd gebied, waar al een heel instrumentarium voor ligt.

Tijd om af te sluiten, de borrel lokt. De organisator krijgt vanavond veel input voor de volgende stap: een alliantie BKN van gemeenten, waterschappen, Brabants Landschap, provincie, vrijwilligersorganisaties. De krachten van het systeem stimuleren, zoals wethouder Willem voorstaat, geldt dus ook voor de aanpak van BKN, precies zoals het deze avond gaat: samen doen, intrinsiek gemotiveerd, iedereen betrekken, respect voor elkaars positie en inbreng. Een deelnemer zegt: dit is hoopvol, ik ben niet alleen.

(gepubliceerd in Goirles Belang en De Hilverbode van 26 november 2025 en Ons Weekblad - Baarle-Nassau - van 27 november 2025)

Wethouder Willem den Ouden spreekt een volle raadszaal toe. Foto Pix4Profs