Plaats en tijd: Hilversum jaren 1970, Koeweit 1990, Irak 2003, Oekraïne 2022

Aan de wanden van zijn lokaal van de middelbare school had mijn geschiedenis­leraar originele kran­ten opgeprikt, in mijn herinnering van ‘Hongarije 1956’ en ‘Praag 1968’: momenten waarop het broe­der­volk van de Sovjet-­Unie landsgren­zen overschreed om een begin van vrijheid in de eigen invloeds­sfeer met geweld te onderdruk­ken. Vanaf de maanlanding van 1969 bewaar ik zelf kranten met histo­rische waarde: tastbaar van de betreffende dag, met de ken­nis van dat moment, dicht op de gebeur­te­nis­sen. In de jaren zeven­tig van mijn middelbare schooltijd leek een jaar als 1997 onvoor­stelbaar ver weg: het jaar waarin, hoorde ik, de Britse pacht van Hongkong zou aflopen. Inmiddels is het wach­­ten op ‘Hong­kong 202?’ en ‘Taiwan 202?’ en bele­ven we nu ‘Oekraïne 2022’, algemeen gevoeld en geduid als een cae­suur in de wereld­geschie­de­nis. De kranten staan er bol van.

BBC-corres­pon­dent Joshua Rosenberg confronteert de Russische minister van buitenlandse zaken Sergey Lavrov met de beschul­di­ging door de Amerikaan­se president Joe Biden van massamoord in Boetsja[1]. Niets van waar, is zijn standaard­reac­tie: alles glashard ontkennen. Lavrov voegt daaraan toe: Amerika moet naar zichzelf kijken met inter­ven­ties in Irak en Libië, en ook: het gaat erom wat het Russi­sche volk ervan vindt (wat Poetin mogelijk inderdaad de meeste zorg baart). Doelt Lavrov met zijn verwij­zing naar Irak op overeenkomsten met Oekraïne als: oorlog op basis van leugens, uitlo­pend op mislukking en chaos? Gestolen coeveuses In 1990 overschreed Irak de grens met Koeweit om het in te lijven. Een coalitie onder Amerikaanse leiding maakte aan de bezetting een eind met instemming van de Veiligheids­raad, inclusief de Sovjet-Unie van Michail Gorbatsjov, in Operatie Desert Storm, een instemming die werd bevorderd door de mythe dat Irak in Koeweit couveuses stal en pasgeboren baby’s op de grond liet sterven[2]. Bij de grens met Irak hield Amerika halt: één reden om niet over te gaan tot regime change was het pas­se­ren van een andere grens, gemarkeerd door beelden van de vernietiging van het terugtrekken­de Iraakse leger op wat is gaan heten de Highway of Hell. Maar Lavrovs verwijzing naar Irak betrof vast niet de bevrijding door Amerika van een klein land, gewelddadig bezet door zijn grote buur. Ook in de tweede Golfoorlog in 2003 hielp het overschrijden van de grenzen van de waarheid aar­ze­lende beslissers over de drempel: de Amerikaan­se minis­ter van buitenlandse zaken Colin Powell hield in de VN een vermeend buisje antrax op, illustratie van de mas­sa­­­vernietigingswapens die ook na regi­me change ondanks naarstig zoeken in Irak niet werden gevonden. Een meerderheid van de Amerika­nen gelooft nog steeds dat Irak was betrokken bij de aansla­gen op de Twin Towers en het Pentagon. Ame­rika trok zich na jaren van chaos en heel veel doden abrupt terug uit Irak (en na twintig jaar onder Joe Biden uit Afghanis­tan, Vietnam-stijl). Lavrov noemt niet Afghanistan, waar de Sovjet-Unie zelf ooit in vastliep. Oorlog, hoe onterecht en vernieti­gend ook, behoeft een verhaal. Oekraïne, daar bestrijdt Rusland fascisme en genocide en wie het een oorlog of een invasie noemt kan vijf­tien jaar de cel in. Over de atoomdrempel Al vroeg in deze oorlog dreigde Poetin het onverwacht eensgezinde Westen met kernwapens. Het zijn de politieke en militaire grenzen die zorgen baren. Kon het leveren van Westerse wapens in Oekraïne al worden gezien als potentieel grens­over­schrij­dend (een soort ruiltruc om Oekraïne van gevechts­vliegtuigen te voorzien werd beschouwd als een brug te ver), na sterke aanwijzingen van oorlogsmisdaden in Boetsja besloot Biden tot een nieuw pakket van 800 miljoen dollar aan zware wapens die weken daarvoor nog wer­den gezien als een te groot risico van escalatie[3]. In wat steeds meer lijkt op een proxy war diende Poetin de dag erna een oekaze in bij de VS, te stoppen met het bewapenen van Oekraïne: de wapen­leverin­gen kunnen ‘onvoorspelbare gevolgen’ krijgen. Het op­schui­ven van de grens van de NAVO met Zweden en Finland is voor Rusland een ongekende provo­catie. Juist nu test Rusland een nieuwe Interconti­nen­­tale Ballistische Raket (ICBM), Sarmat, die tien tot vijftien kernkoppen kan vervoeren, elk voldoende voor het vernietigen van een stad. Voor het Wes­ten is de inzet van elk kern­wapen de hoogste, onneembare drempel, voor Rusland ligt dat anders: CIA-directeur Robert Burns toont zich bezorgd over de inzet van tactische kernwapens door een gefrus­treer­­de Poetin, waarop de Amerikaans-Nederlandse politicoloog Ivo Daalder stelt dat de VS en de NAVO Rusland ondubbelzinnig duidelijk moeten maken dat dat politiek, militair of strategisch geen enkel voordeel zal hebben. Hij meent dat in dat geval de NAVO Oekraïne moet verdedigen, lees: het risico van een kernoorlog voor lief moet nemen. Wakker liggen Met massamoorden, massagraven, massale, mogelijk geplande verkrachtingen en vrijwel totale vernietiging van een stad als Mariupol schuiven de grenzen ook retorisch op. De Amerikaanse presi­dent Joe Biden beschuldigde Rusland eerst van oorlogs­misdaden (de Franse president Macron waarschuwde voor een escalatie in retoriek) en dan van genocide: Poetin zou proberen ‘to wipe out the idea’ van een Oekraïense identiteit[4]. Poetin kan niet aan de macht blijven, stelde hij in een terzijde in Polen, waarna moest worden benadrukt dat Amerika niet uit is op regime change in Moskou (‘Moskou 2022’). Rashism, wordt het vermeende Russische fascisme inmiddels genoemd. Intussen worden de gevolgen van de oorlog over de hele wereld merkbaar en zoals altijd worden de armere landen het zwaarst getroffen.

Van de eerste Golfoorlog heb ik een stapeltje kranten bewaard: in mijn onder­zoek naar ‘Plaats en tijd’ heb ik de mogelijkheid die oorlog nog eens dag na dag na te beleven, trachtend de latere kennis buiten te sluiten. Voor het moment heb ik geen behoefte in herinnering te roepen hoe ik ooit wakker lag, niet alleen van de eerste, pasgeboren nakomeling, maar ook van wat Saddam Hoessein aankon­digde als ‘de moeder aller oorlogen’. Voor mij passeerde een grens toen ik de afgelopen we­ken, zoals ik me liet ontvallen, de Derde Wereld­oorlog in de muil keek (volgens sommigen al begonnen). De kranten van de Oekraïne-­oorlog, losgebar­sten juist toen de volgen­de generatie in het gezin zich aan­kon­dig­de, die wil ik geen tweede keer zien: ze gaan na lezing op de oudpapierhoop van de geschie­denis.

(Baarle-Nassau 22 april 2002)

[1] BBC World, 5 april 2022 [2]Het verhaal werd onder valse dekmantel gedaan door de dochter van de Koeweitse ambassadeur in de VS en een Amerikaans pr-bureau buitte het maximaal uit. [3]Oren Liebermann, Jeremy Herb and Kaitlan Collins: Why the Biden administration is giving new, heavier weapons to Ukraine. CNN 14 april 2022 [4]Ukraine War: Biden accuses Russian troops of committing genocide in Ukraine. BBC World 14 april 2022 https://www.bbc.com/news/world-us-canada-61093300