Plaats en tijd: Hilversum jaren 1970, Oekraïne 2014, Nederland 2021

Dichtbij nieuws maakt meer indruk dan verweg nieuws. Ik ben trouw aan de plaats: al jaren weg uit Utrecht kijk ik nog bijna dagelijks op de regionale site. Maar op de middelbare school in het Gooi hielden berichten over barre martelingen onder toenmalige Zuid-Amerikaanse dictaturen me bezig: ver weg, maar passerend op hetzelfde moment dat ik op school was of huiswerk maakte, een moei­lijk te dragen besef, nog steeds. Wat gebeurt in Afghanistan terwijl ik dit schrijf? Een mens kan niet alle leed dragen. Enige dissociatie maakt het leven draaglijk: niet alles door laten dringen, in een ander hokje stoppen, geen consequenties aan verbinden. Maar toch.

Realiteit op de grond

Het moderne leven maakt alles gemakkelijk, ook afstand nemen. In de postkoets was de langzame reiziger zich onderweg pijnlijk bewust van elke lokale hobbel en elk gat in de weg maar de heden­daag­se auto, goed afgeveerd en geïsoleerd tegen lucht en geluid, zoeft ons met spoed van A naar B: we zijn slechts op doorreis en in beweging. Tot een aanrijding zich voordoet of pech of een dringende uitnodiging aan de hardrijder, zoals in Engeland wel is gedaan, om in de lokale school van kinderen te horen wat zijn gedrag doet met omgeving en gevoel van veiligheid. Dan landt de automobi­list onge­pland op een plek die tot dan niet echt voor hem bestond. Langs snelwegen schieten borden langs van wervende, grafisch weergegeven toeristische regio’s en trekpleisters: hier kunt u eraf. In het vliegtuig ver­schijnt een globaal kaartje op een beeldscherm met een gestileerd vliegtuigje: u zit nog boven de oceaan. Alleen de inwisselbare internationale luchthavens zijn een soort realiteit, met een gat ertus­sen van zoveel uur vliegen en risico van trombose.

De passagiers van vlucht MH17 verkeerden op een ijle tien kilometer hoogte in de bubbel van de Boeing, op weg van Schiphol naar Kuala Lumpur voor bezoek, vakantie, werk of onderzoek. Met de realiteit op de grond kregen ze pas van doen toen ze boven Oekraïne met bruut geweld naar bene­den werden gehaald. Een verre oorlog werd ineens de hunne, in de onvoorziene rol van oorlogs­slacht­offer. Teruggebracht hoorden de Nederlandse 193 van de 298 doden heel erg bij hun vaderland en werden de burgers (niemand vroeg waarom) met militaire eer binnengehaald. De afstand tot Nederland plaatste mij, op dat moment buitenslands, op afstand: bij terugkeer verrasten vorm en intensiteit van de opgebouwde collectieve emotie van applaudisserende massa’s die de route omzoom­den van de stoeten lijkwagens van vliegveld Eindhoven naar identificatie in Hilversum.

Blikveld en causaliteit

Dichtbij hoeft niet te confronteren. In de beeldentuin is het goed toeven: kleurig atelier, allerhande beelden in een goed aangelegde tuin met verrassende doorkijkjes, gemoedelijke horeca, ontspannen bezoekers. Pas bij herhaald bezoek ontdek­ ik even verderop de stallen van de intensieve varkens­houderij, wat vrees ik betekent weinig ruimte voor de gevoelige en intelligente dieren, harde vloer, geen daglicht en dichte stank door massale opsluiting. De eigenaren zitten er niet mee: een dichte heg scheidt de opgesloten dieren op luttele meters van een blin­kend tuinhuisje met comforta­bele tuinstoelen op kortgemaaid gras. Terugkijkend op deze tijd verbijs­tert onze omgang met dieren en natuur latere generaties mogelijk het meest. Zagen we het niet of wilden we het niet zien? Wat opende ons uiteindelijk de ogen voor wat de heg maskeerde?

Het gebeurt ver weg, buiten ons blikveld of zonder besef van causaliteit of verantwoordelijkheid: doodgereden reeën en egels door hoge snelheden, ontbossing en verdroging door hamburgers eten, onzichtbare beïnvloeding en aansturing door persoonlijke data weggegeven aan Facebook, en uitbui­ting en slavernij bij het win­nen van grondstoffen voor ons nieuwe mobieltje. Een deken van stikstof over het landschap door intensieve veehouderij, plastic soep tot in de uithoeken van de aarde door onze kunststof verpak­kingen en niet te vergeten, door ons ijverig online bestellen: verdozing van het landschap, uitbuiting van pakketbezorgers, papiertekort en teloorgang van dorpskernen, winkel­straten en boekhandels. De informatie­samenleving dwingt te erkennen: wat we menen niet te weten houden we, bewust of onbewust, op af­stand. Ver weg of ik wist het niet is geen verweer.

(Baarle-Nassau 20 augustus 2021)