Plaats en tijd: Londen 2008, Bad Iburg 1994, Worcester 1928

Het tweedehands boekwinkeltje ging maar door: kast na kast, kamer na kamer en kelder na kelder, steeds smaller en bedompter, met afnemend straatgeluid en toenemend gerommel van de onder­grond­se, de catacomben en ingewanden van een wereldstad. Was ik gewend me mijn boeken eigen te maken door er plaats, datum en jaar van aankoop in te schrijven, hier noteer­de ik ook de voor twee­de­hands boekenkopers iconische straat: Charing Cross Road. Gelukkig was Her Majesty’s Theatre dichtbij (we bezochten The Phantom of the Opera); de zware boekentassen beperkten er de voetenruimte van dochterlief en mij. Soms komt er meer in een boek dan de aankoop: net als mijn vader deed stop ik er graag recen­sies of een necrolo­gie in. Nog steeds kom ik zijn knipsels en aan­tekenin­gen tegen (en zijn nagelafdruk, waarmee hij in de marge aangaf waar hij gebleven was, ook in het laatste boek, dat hij niet meer uitlas[1]).

Samen zagen hij en ik in een schilder­achtig Duits stadje in een etalage vijf­tien enorme Engelse folianten, goud op snee. ‘Für bibliophile Leser, Buch-Ästheten oder For­scher!’ schreef boek­handel Jonscher er bij. ’A New English Dictionary on Historical Principles’[2], lazen we op de titel­pagina, de uitgaven tussen 1888 en 1928, gebonden door F.W. Hawkins & Son, Bookbinders in Birmingham[3]. Later bleek ik de eerste druk te hebben gekocht van het beroemdste woorden­boek ooit (en een Brits instituut), de Oxford English Dictionary (OED), zo nog niet geheten. Eén band ontbrak[4], maar daar stond een bijzondere vondst tegenover.

Full of delight

The Periodical van 15 februari 1928[5] was de vondst, uitgebracht ter gelegenheid van het gereed­komen van de OED, en ín dat tijdschrift: een handgeschreven briefje van 1928. De geadresseerde is ‘My dear James’ in Hanley Swan, Worcester[6]; C. Price is de afzender[7]. Hij (of zij) zendt James het tijdschrift met felicita­ties toe vanwege het voltooien van ‘the great Dictionary’. Briefschrijver memo­reert, veertig jaar eerder de eerste delen te hebben geraadpleegd van de planken van James, die ‘the great venture of faith’ maakte door in te schrijven op een werk waar vóór de eerste publicatie al zeker dertig jaar aan was gewerkt en dat vervolgens veertig jaar kostte om te completeren. My dear James heeft het mee mogen maken. Price meent dat ‘the world would be ten times more full of delight to one who had taken it in from the beginning than to one who got it as completed.’

Ingeschakelde lezers van over de wereld leverden de bijna twee miljoen citaten die het historische ge­bruik van de opgenomen woorden illustreren[8], op stroken papier (‘slips’) voor de pigeon holes van de lexicografen. De vader van briefschrijver Price ontleende citaten aan de Sermons van John Donne rond de tijd dat Price werd geboren, zeventig jaar eerder, dus rond 1858, het jaar van de geboorte van de OED. Een andere vrijwilliger, Dr W.C. Minor, werd in 1998 beroemd door een best­seller van Simon Winchester over hem en de eerste Editor, Dr James Murray[9]. Minor raakte als Ameri­kaanse legerarts in de burgeroorlog geestelijk zwaar beschadigd, maar hij leverde jaren­lang grote aantallen citaten, opgedaan in zijn eigen rijke persoonlijke bibliotheek in de psychiatrische inrichting in Broad­moor (UK), vanwege moord opgenomen. Hij kreeg er bezoek van Murray en van de weduwe van de vermoorde, die hem nieuwe boeken bezorg­de. Minor prijkt in de lijst van Contribu­tors in het Supple­ment.

Tekens van leven

Price sluit zijn brief af: ‘When the days get longer couldn’t you + Mrs James be tempted to come out and see us…’ Verlokkende gedachte dat hij James en Mrs James op een langere dag een aange­naam samenzijn heeft bereid. Zo klinkt bijna een eeuw later na wat in de OED heeft gezworven van Wor­cester via Duitsland naar Baarle-Nassau, met tussenstations en eigenaren en drijfveren die we niet kennen.

Restaurantrekeningen en toegangs­kaartjes stop ik graag in boeken: kleine sporen en tekens van leven naar de toekomst. De hard­plastic doosjes van CD’s en DVD’s nodigen daartoe niet uit, e-books zijn vloeken in de kerk, papieren bewijzen zijn er in het digitale tijdperk steeds minder en met Spotify en Netflix laten we alleen sporen na voor anonieme anderen die ze tegen ons gebruiken[10]. Geen van mijn boeken is uniek en onmisbaar maar ze zijn band voor band cul­tuur­stukken waar ik goed voor zorg en waar ik soms een persoonlijk spoor aan toevoeg, With warm remembrance, Yours very sincerely.

(Baarle-Nassau 5 september 2021)

[1] Ik gaf het hem cadeau, Alexander Münninghoff: De stamhouder. Een familiekroniek. Amsterdam 2015. Zijn boekenlegger zit tussen pagina’s 24 en 25, het laatste nagelstreepje zie ik op pagina 23. Hij overleed op 6 januari 2016. Ik heb het boek voor hem uitgelezen. De boekenlegger blijft erin. [2] ’A New English Dictionary on Historical Principles; Founded Mainly on the Materials Collected by The Philological Society. Edited by James H. Murray. Volume I. A and B. Oxford, at The Clarendon Press 1888. Gepubliceerd tussen 1888 en 1928; supplement van 1933. Ik heb ook het volgende supplement, in vier banden, vanaf 1972. Het vierde deel, van 1986, eindigt met een bibliografie van dit supplement. [3] Zoals gebruikelijk gebonden in opdracht van de koper. [4] In een sjiek Londens antiquariaat vertelde men desgevraagd de OED van Thomas Hardy te hebben verkocht, - eveneens met (zonder) een missend deel. [5] The Periodical Vol. XIII, No. 143, 15 February, 1928. Oxford University Press. The Oxford English Dictionary Completed 1884 - 1928 [6] Worcester is een kleine 50 kilometer van Birmingham, waar de boekbinder was gevestigd. [7] Over de ondertekening ‘Price’ ben ik niet geheel zeker, vooral niet over de ‘i ‘. In de lijst Contributors vóór 1884 staat geen Price, er is wel een Price als ‘Assistant’: Dr. Hereward T. Price, onder Editor Murray, een hoogleraar Engels in de VS, maar dat kan niet de vader van de briefschrijver zijn geweest: 1880 – 1964. Was de briefschrijver een vrouw en had haar vader, hoewel vermeld als Contributor, een andere naam? [8] Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) heeft dezelfde opzet. Publicatie nam meer tijd: van 1864 tot 1998. [9] Simon Winchester: The Surgeon of Crowthorne. A Tale of Murder, Madness and the Oxford English Dictionary. London 1999. [10] Maar dochterlief wist, toen ik een week op haar huis had gepast, te melden dat ik er de Netflix-serie Lilyhammer heb bekeken.